Foto: Valentin Hintikka
Gierzwaluw
Wetenschappelijke naam: Apus apus
Wat is voor jou het geluid dat zegt ‘zomer’? Voor directeur Fiona is het de doordringende gierende roep van gierzwaluwen als ze door de lucht razen.
Gierzwaluwen (Apus apus) horen bij de familie Apodidae en de orde Apodiformes, de gierzwaluwachtigen. Het zijn bruinzwarte vogels, met een lengte van 17 cm en een spanwijdte, vleugel tot vleugen, van wel 40 cm. Qua vorm lijken ze op de kleinere boerenzwaluw en de huiszwaluw, maar die vogels horen bij een heel andere orde: de Passeriformes. Hun uiterlijke gelijkenis is een voorbeeld van convergente evolutie: waarbij diersoorten die geen familie zijn, maar wel een ecologische overeenkomst hebben, een vergelijkbare lichaamsbouw ontwikkelen. In het geval van zwaluwen gaat het om het razendsnel en wendbaar kunnen vliegen, vandaar hun lange sikkelvormig vleugels en gevorkte staarten.
Maaaaanden alleen maar in de lucht leven?
Gierzwaluwen zijn trekvogels. Ze overwinteren in het lekker warme zuidelijke gedeelte van Afrika en arriveren terug in Nederland begin mei. Dan stijgt namelijk de temperatuur in Nederland meestal weer. Hier paren en broeden ze, en nadat hun jong is uitgevlogen vertrekken ze in augustus alweer richting Afrika. Het zijn sociale vogels: ze zoeken samen naar eten (foerageren) en nesten in losse kolonies, wat veiligheid oplevert in verband met het opmerken en verjagen van vijanden.
Anders dan de meeste vogels brengen gierzwaluwen bijna hun hele leven door in de lucht: ze zijn de ultieme vliegers. Ze eten, drinken, paren en slapen zelfs in de lucht. Dat is wel heel bijzonder! Geen andere vogel brengt zoveel tijd vliegend door. Buiten het broedseizoen, gaan ze maanden zonder te landen. Ze bereiken snelheden van 111 km per uur en in hun hele leven vliegen ze miljoenen kilometers. Ga er even voor zitten en stel je voor dat jij maanden in de lucht blijft of stel je voor wat een gierzwaluw over ons zou denken: dat mensen maanden, jaren of hun hele leven alleen maar op land leven?!
Hun eten bestaat uit vliegende insecten, waaronder muggen en vliegen, die ze uit de lucht plukken. De vlieghoogte van een voeding zoekende gierzwaluw wordt dus bepaald door waar de meeste insecten te vinden zijn. Laagvliegende zwaluwen betekent veel insecten dicht bij de grond!
Foto: Tatiana Bulyonkova
Luid feestende gierzwaluwen...
Het nest dat ze maken verdient de naam "nest" bijna niet: het is een slordig samenraapsel van zaadpluis, veren, dode vlinders en tegenwoordig helaas stukjes papier en plastic, bij elkaar gehouden met speeksel. Het liefst in een spleet aan een rotswand maar ook al eeuwen in steden: onder dakranden, in de holtes rondom muurankers of in nestkasten: als ze er maar vrij in en uit kunnen vliegen. Het vrouwtje legt twee eieren en deelt het broeden met het mannetje. Na ongeveer 40 dagen vliegen de jonkies uit. Gierzwaluwen zijn honkvast: ze komen elk jaar terug naar dezelfde broedlocatie.
In de avond vormen gierzwaluwen vaak zogenaamde ‘schreeuwfeesten’ waarbij ze rond en rond, en hoger en hoger al gierend vliegen. Gedacht wordt dat dit gedrag te maken heeft hoog in de lucht komen om te kunnen gaan slapen. Dus de volgende keer dat je een gierzwaluw ziet of hoort, neem een moment om deze bijzondere vogel te waarderen.
Je kunt een gierzwaluw bekijken in de OO-zone van het museum. Ook bijzonder want in de lucht vliegen ze je vliegensvlug voorbij. In het museum kun je zijn pracht in alle rust bekijken.